Kokeshi

Shingata-kokeshi - czyli tak zwane twórcze kokeshi

Kokeshi (jap. こけし, kokeshi^?) to japońskie lalki, oryginalnie pochodzące z północnej Japonii. Są robione ręcznie z drewna, mają prosty tułów i powiększoną głowę z kilkoma cienkimi, namalowanymi liniami, służącymi do zdefiniowania twarzy. Ciało zazwyczaj posiada kwiecisty wzór malowany na czerwono, czarno, a czasem żółto, pokryty warstwą wosku. Jedną z cech charakterystycznych lalek kokeshi jest pozbawienie ich rąk i nóg. Na dole zaznaczany jest podpis artysty.

Historia i pochodzenie nazwy

Pochodzenie nazwy lalki „kokeshi” z historyczną kanji, włączając 小芥子, 木牌子, 木形子, i 木芥子, jest niejasne. W hiraganie pisownia tego słowa to こけし, która została oficjalnie zaakceptowana na wystawie „All-Japan Kokeshi Exhibition” (jap. 全国こけし大会, „All-Japan Kokeshi Exhibition”^?) w Naruko Onsen we wrześniu 1939 roku.
W „Looking for the Lost” Alan Booth sugeruje, że kokeshi mogą być w religii Fetyszów zastępstwem określenia dla zabijania niechcianych dzieci po porodzie, a postaci mogą być rozumiane jako 子消し (powstałe z wyrazu „dziecko” (jap. 子, „dziecko”^?) – „ko” i „usuwanie” czy też „gaszenie” (jap. 消し, „gaszenie”^?) - „keshi”). Dzieciobójstwo było rzeczywiście praktykowane w Japonii do XX wieku, jednak jest bardzo mało dowodów na to, że kokeshi może mieć cokolwiek wspólnego z tą praktyką, z nawiązaniem do literatury datowanej na rok 1965. Samo słowo „kokeshi” pochodzi z dialektu Sendai, gdzie lalki znane są jako np. „deko” „kideko” „dekoroko”; w Fukushimie jako: „ki bako” „kihohoko”; w Miyagi jako: „obokko”, a w Naruko „hango” i „kiningyō”. Żadna z tych nazw nie popiera teorii. Zamiast tego, bardziej wiarygodnym wyjaśnieniem jest, że kokeshi pochodzi od słów: drewniany - (木 „ki”, „ko”), mały – (小 „ko”) i lalka (芥子 „keshi”).

Pierwszy raz kokeshi zostały wyprodukowane przez kijishi (jap. 木地師, kijishi^?) (sprawnych rzemieślników) na kole garncarskim, w Shinchi Shuraku, nieopodal Tōgatta Onsen w Zaō, skąd techniki robienia kokeshi rozpowszechniono do innych terenów uzdrowiskowych regionu Tōhoku. Mówi się, że lalki te zaczęto produkować w środku epoki Edo (1600 – 1868), aby sprzedawać je ludziom, którzy odwiedzali gorące źródła na północnym-wschodzie kraju. Wygląd awatarów Mii na konsoli do gier Nintendo Wii jest wzorowany na kokeshi.

Rodzaje

• „Tradycyjne” lalki kokeshi - dentō-kokeshi (jap. 伝統こけし, dentō-kokeshi^?) - mają formy i wzory unikatowe dla poszczególnych miejsc, z których pochodzą i przypisywane do jednego z siedmiu rodzajów. Najczęściej spotykany jest typ z Naruko - początkowo produkowany w prefekturze Miyagi, który można również spotkać w prefekturach Akita, Iwate i Yamagata. Główna ulica wioski Naruko Onsen, znana jest jako ulica Kokeshi oraz posiada sklepy, w których rzeźbiarze pracują bezpośrednio.
• „Twórcze” kokeshi - shingata-kokeshi (jap. 新型こけし, shingata-kokeshi^?) - oferują artystom kompletną dowolność w zakresie form, projektu i koloru, a ich produkcja rozwinęła się po II wojnie światowej (1945r.). Nie są one wyjątkowe dla konkretnych regionów Japonii i na ogół autorzy „twórczych” kokeshi znajdują się w dużych miastach.

Tradycyjne kokeshi - dentō-kokeshi

Drewno używane do produkcji kokeshi jest rozmaite. Używa się na przykład to ze śliw (ze względu na swój odcień) albo z dereni (z uwagi na jego jakość i miękkość). Itaya-kaede (klon palmowy) jest używany do wytwarzania obu zarówno „tradycyjnych”, jak i „twórczych” lalek. Ten rodzaj drewna musi być trzymany na zewnątrz (w celu zmniejszenia wilgotności drewna) od jednego do pięciu lat, zanim może zostać użyty.

Tradycyjne rodzaje

Tradycyjne rodzaje często odpowiadają pojedynczym lub różnorakim gorącym źródłom (Onsen), umiejscowionym w regionie Tōhoku.

• Tsuchiyu (jap. 土湯系, Tsuchiyu^?): Tsuchiyu Onsen (Fukushima), Iizaka Onsen (Fukushima), Dake Onsen (Nihonmatsu)
• Yajirō (jap. 弥治郎系, Yajirō^?): Yajirō (Shiroishi)
• Tōgatta (jap. 遠刈田系, Tōgatta^?): Tōgatta Onsen (Zaō)
• Naruko (jap. 鳴子系, Naruko^?): Naruko Onsen (Ōsaki)
• Sakunami (jap. 作並系, Sakunami^?) lub Yamagata-Sakunami (jap. 山形作並系, Yamagata-Sakunami^?): Sendai, Yamagata, Yonezawa, Sagae, Tendō
• Zaō Takayu (jap. 蔵王高湯系, Zaō Takayu^?): Zaō Onsen (Yamagata)
• Hijiori (jap. 肘折系, Hijiori^?): Hijiori Onsen (Ōkura)
• Kijiyama (jap. 木地山系, Kijiyama^?): Kijiyama (Yuzawa)
• Nambu (jap. 南部系, Nambu^?): Morioka, Hanamaki Onsen (Hanamaki)
• Tsugaru (jap. 津軽系, Tsugaru^?) lub Nuruyu (jap. 温湯系, Nuruyu^?): Nuruyu Onsen (Kuroishi), Ōwani Onsen (Ōwani)